خاکهای شور و قلیا (سدیمی)و روش های اصلاح آن

خاکهای شور و قلیا:

خاکهای شور و قلیا در ایران و بسیاری از مناطق خشک و نیمه خشک جهان عامل محدود کننده رشد و نمو گیاهان زراعی است. براساس آمار موجود، سطح کلی خاکهای شور در اراضی ایران ۳۳/۷ میلیون هکتار برآورد شده است. شوری و سدیمی بودن خاک یکی از مشکلات مهم خاک‌های مناطق خشک و نیمه خشک است. در این مناطق بدلیل کمبود بارندگی و اقلیم خشک، املاح در خاک تجمع پیدا می‌کنند و در نتیجه خاکهای شور حاصل می‌شود. این خاک محیط نامناسبی برای رشد و تولید بوده که هم کمیت محصول را پائین می‌آورد و هم کیفیت محصول را کاهش می‌دهد. کلرور ســدیم و سولفات ســدیم ، نمک های غالبی هستند که درمناطق شور یافت میشوند. همچنین آبیاری با آب شور، سبب تجمع نمک در خاک میگردد . یون کلر، عمده ترین آنیون محدود کننده رشــد گیاهان زراعی در مناطق شــوراست.گیاهان نسبت به شوری خاک حساسیت متفاوتی دارند و بعضی می‌توانند شوری را تحمل کنند که به آن‌ها اصطلاحاً گیاهان متحمل به شوری گفته می‌شود. بعضی دیگر نسبت به شوری خاک حساس هستند که جزء گیاهان حساس محسوب می‌شوند. گل‌ها و گیاهان زینتی جزء گیاهان حساس به شوری قلمداد می‌شوند.

عامل محدودکننده در خاکهای شور و قلیا چیست؟

خاکهای شور و قلیا( سدیمی )دارای مقادیر زیادی کلسیم، سدیم یا هر دو هستند. در آنهایی که سدیم زیاد است PH = 8/5 یا بیشتر    می باشد. وقتی PH  خاک ۵/۸ باشد، کمبود برخی از عناصر کم مصرف مانند cu, Mn, Fe و Zn  بروزمی کند و بر رشد گیاه اثر منفی می گذارد. همچنین غلظت بالای سدیم به ریشه های گیاه صدمه می زند و تأثیر سوئی بر رشد گیاه دارد و بعلاوه خاکهای سدیمی با بیش از ۲۰ % رس ، به واسطه تخریب خاکدانه های ناشی از جذب یون های سدیم هیدراته بر روی سطح رس ، دارای ساختمان فیزیکی نامناسب می باشند. این خاکها دارای نفوذ پذیری کمی بوده و سله می بندند

شاخص ها جهت تعیین شوری و سدیمی بودن خاک

 ۱- غلظت نمک :

غلظت نمک در محلول خاک بر اساس اصل توانائی نمک در هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک با هدایت سنج الکتریکی تعیین می گردد یابه عبارتی شوری خاک را براساس پارامتری بنام E.C. یا قابلیت هدایت الکتریکی مشخص می‌کنند. هدایت الکتریکی (ECe) یا گاهی اوقات EC)) بر حسب دسی زیمنس بر متر (dsm-1 )اندازه گیری می شود. واحد قدیمی تر اندازه گیری، میلی موس برسانتی متر بود. هدایت‌سنج الکتریکی ، دستگاهی است که قابلیت هدایت الکتریکی محلول خاک یا (E.C) را اندازه‌گیری می‌کند. خاک‌هایی که E.C. آن‌ها بیشتر از Ds/m  ۴  باشد، جزء خاکهای شور طبقه‌بندی می‌شوند.

۲- وضعیت سدیم

 وضعیت سدیم به صورت نسبت سدیم تبادلی به کل ظرفیت تبادل کاتیونی خاک تعیین می گردد. اصطلاحی که در این مورد استفاده می شود، درصد سدیم تبادلی (ESP) است.

۳- PH

وقتی به یک خاک، خاک قلیا یا سدیمی گفته می شود که PH عصاره اشباع بیش از ۸/۵ باشد. برای تعیین عصاره اشباع، خاک را در یک ظرف استوانه ای می ریزیم و بتدریج آب مقطر به آن اضافه می کنیم، در همین حال محتویات ظرف را به هم زده تا خمیر گل اشباع درست شود. سپس از طریق مکش مقدار کافی از عصاره به دست می آید (همین عصاره برای تعیین SAR استفاده می شود.

خاکهای شور و قلیا (سدیمی)به صورت زیر طبقه بندی میگردند :

 ۱- خاکهای شور

این خاکها دارای مقادیر زیاد نمک محلول خنثی (کلرید و سولفات های سدیم، کلسیم و منیزیم) هستند. به طوری که رشد بیشتر گیاهان زراعی را تحت تأثیر منفی قرار می دهند. ECe چنین خاکهائی بیش از ۴dsm-1)) است و SAR آنها کمتر از ۱۳ ،ESP کمتر از ۱۵ و PH عصاره اشباع آنها کمتر از ۸/۵ می باشد

۲- خاکهای (قلیا) سدیمی:

این خاکها دارای مقدار زیادی از املاح سدیم هستند ، به طوری که PH عصاره اشباع بیش از ۸/۵است  Ece این خاکها کمتر از ۴dsm-1) )و SAR بیش از ۱۳ وESP بیش از ۱۵ می باشد. غلظت سدیم در این خاکها می تواند خیلی بالا باشد. PHخاک ممکن است تا ۱۰ افزایش یابد .

۳- خاکهای شور و قلیا(سدیمی)

خاکهای شور و قلیا ویژگی های خاکهای شور و سدیمی را با هم دارند. در حالی که PH خاک کمتر از ۸/۵ می باشد ، ECe ممکن است بیشتر از ۴  (۱dsm- ) وSAR بیش از ۱۳ وESP بیش از ۱۵  باشد.

 طبقه‌بندی خاک‌های متاثر از املاح براساس PH, Esp, Ec

جدول۱- طبقه‌بندی خاک‌های متاثر از املاح براساس PH, Esp, Ec(۴)