سرمازدگی درختان و راه کارهای پیشگیری از آن :
پیشگفتار سرمازدگی:
سرما و یخ بندان از جمله پدیده های طبیعی هستند که خسارت های فراوانی در برخی از سال ها به باغاتمیوه وارد می نمایند آسیب های ناشی از سرما در درختان خزاندار بسته به نوع گونه و رقم متفاوت بوده واین عمل غالبا ناشی از سرمای زودرس بهاره می باشد. برای هرگونه و رقم نه تنها درجه حرارت مطلوب وجود دارد بلکه مراحل رشد و فعالیت های گوناگون گیاهان، دارای حرارت های ایده ال و همچنین محدوده حرارتی کشنده و حداقل و حداکثر می باشد.
تعریف سرمازدگی چیست؟
سرمازدگی درختان عبارتست از تغییرات فیزیکی و یا فیزیولوژیکی انگیختـه شـده در اثـر روبـرو شـدن انـدام هـای مختلف گیاه با دماه های پایین و بالاتر از نقطه انجماد ( بین ۰تا ۱۰ درجه سانتی گراد) که با پیدایش علایم همراه است و مترادف با واژه های Damage Chilling و Injury Chilling بکار می رود. به صدمات ناشی از دمای زیر صفر درجه سانتیگراد یخ زدگی یا Freezing گفته می شود، صدمات یخ زدگی عمدتا ناشی از ایجاد کریستال های یخ در آوندهای گیاه است که بسرعت در تمامی اندام ها گسترش می یابد.
انواع سرمازدگی:
الف)سرمازدگی انتقالی(جبهه ای یا سیکلونی):
به سرمایی که در اثر هجوم یک جریان سرد و قطبـی و عبور آن از یک منطقه پیش می آید و موجب کاهش شدید و ناگهانی درجه محیط به چندین درجه زیر صفر می شود اطلاق می گردد این جریان بیشتر در دوران رکود درختان میوه (زمستان) بوقوع می پیوند.
ب) سرمازدگی تشعشعی:
سرما و یخبندانی که کاملا منطقه ای بوده و در یک محدوده معین بدون اینکه هوای سرد از سایر نقاط به منطقه نفوذ کند در اثر تشعشع از سطح زمین در همان محل بوجود می آید این نوع سرمازدگی بر خلاف نوع اول همواره در شب های ساکت و آرام بدون ابر و باد ظاهر می شود.
زمان وقوع سرما نیز پراهمیت بوده و بـراین اساس تقسیم بندی زیر صورت گرفت است:
سرمازدگی دیررس بهاره:
سرماهای بهاره خیلی خطرناک تر از از یخبندان های اوائل پائیز می باشند ایـن نـوع سـرمازدگی بیشـتر در مناطق معتدله رخ داده و باعث خسارت به گل و میوه می گردد زیرا گل ها و میوه هـای جـوان حساسـتر از میوه های رسیده می باشند. امکان وقوع سرمای بهاره در موقع باز شدن گل های درختان وجود دارد طـول مدت این نوع سرما کوتاه بوده و از چند ساعت تا حـداکثر سـه روز بیشـتر نیسـت .
حساسـیت بـه سـرمای دیررس بهاره به ترتیب: میوه کوچک>گل کاملا باز شده > گل نیمه باز > جوانه های باز نشـده مـی باشـد.
بنابراین در مورد میوه های مانند بادام ،زردآلو و هلو که دارای نیاز سرمایی کمتری مـی باشـند توصـیه مـی شود از ارقام دیرگل استفاده شود. بمنظور پی بردن به خسارت سرمازدگی دیرس بهاره تخمدان گلها و میوه های کوچک معاینه می شوند که در صورت سبز بودن می توان نتیجه گرفت که گل یا میـوه اسـیب ندیـده است.
سرمازدگی زمستانه:
این نوع سرمازدگی در زمستان و در دما های پایین تر از c° ۱۰ -و پایین تـر رخ داده و در حالـت شـدیدتر درختان دچار یخ زدگی(Freezing ( می شوند این نوع سرمازدگی در میوه همیشه سـبز نظیـر مرکبـات و زیتون می تواند موجب خسارت زا باشد.گاهی ممکـن اسـت سـرمازدگی پـاییزه و قبـل از بـه خـواب رفـتن درختان، خسارت بار باشد.
علایم سرمازدگی درختان :
تحمل گونه ها و ارقام به سرما و یخبندان متفاوت است همچنین حساسیت اندام هـای مختلف گیاهی به یخ زدگی و سرما نیز تفاوت دارد به ترتیب ریشه ها ، برگ ها ، شاخه های نورسته و جوانه ها بیشترین حساسیت را دارا می باشند. با توجه به اینکه ریشه ها در داخل خاک فعالنـد کمتـر در معـرض آسیب های ناشی از سرمازدگی قرار می گیرند.
علایم سرمازدگی در جوانه ها و گل:
خسارت های مورفولوژیکی سرمازدگی در جوانه ها عبارتنداز تغییر رنگ و قهوه ای شدن اکسیداتیو بافت ها، نابودی گل های در حال تکامل در داخل جوانه و سیاه شدگی کامل اندام
علایم سرمازدگی درمیوه:
در میوه های بالغ از ارقام دیررس که برداشت نشده اند و در طول زمستان بر روی درخت مـی مانند چروکیده شده و دم میوه در اثر یخبندان زمستانه یا بهاره اغلب قهوه ای رنگ می گـردد
علایم سرمازدگی دربرگ:
برگ های جوان در اثر یخبندان زمستانه یا بهاره به رنگ سبز کم رنگ یا زرد ملایم درآمد و در نهایت پژمردگی و خشک می شوند. در برگ های بالغ قسمت نوک برگ به سـوی پـایین خمیـده مـی شود. برگ هایی که در جوانی در تماس با یخبندان بوده اند به صورت لوله ای شکل درآمده و سـطح پـایین برگ به رنگ سبز کم رنگ و واجد مناطق صاف ( بدون کرک هـای صـفحه ای ) خواهـد بـود .
علایم سرمازدگی در سرشاخه ها و شاخه ها:
سر شاخه ها و شاخه های جوان از اندام های حساس به سرما و یـخ بنـدان مـی باشند بر اثر سرما بافت تغییر رنگ داده و پریدرم آن ها برونزی می شود. این حالت به خصوص در قسمتی از شاخه که در معرض سرما بوده مشخص تر است.
آفتاب سوختگی زمستانه:
در شب های سرد زمستان آب بین سلولی یخ زده و در طی روز شدت آفتاب بیشتری به قسمت های جنوب و جنوب غربی درخت می تابد که باعث ذوب شدن یخ ها می گردد یخ زدن و و ذوب شدن مـداوم آب بـین سلولی در اثر سرما و تابش آفتاب منجر به خسارت آفتاب سوختگی زمستانه می گردد.
مدیریت و کنترل سرمازدگی درختان در باغات میوه :
راهکارهای مختلفی برای حفاظت گیاهان در برابر آسیب های سرما و یخ زدگی وجود دارد که خود مبتنی بر یک یا چند اصول می باشد که مهمترین آن بعد اقتصادی پیشگیری از خسارت مـی باشـد
انتخاب درست محل احداث باغ :
نقش مهم انتخـاب مکـان مناسـب در دوام دراز مدت یک باغ به هیچ وجه قابل انکار نیست.انتخاب مکان از طریق عواملی نظیـر ارتفـاع از سـطح دریـا، عرض جغرافیایی، درصد شیب زمین، خصوصیات خاک (بافت و ساختمان آن) خاصلخیزی و قابلیت نگهداری آسیب ناشی از سرمازدگی سر شاخه های گردو آب، عمق خاک و سایر فاکتورها تاثیر می گذارد.
انتخاب گونه و رقم مناسب:
تنوع گونه ها و تفاوت ارقام مختلف بلحاظ تحمل به شرایط مختلف محیطی یکی از ویژگی های مهم گیاهان می باشد براین اساس انتخاب رقم مناسب با شرایط اقلیمی منطقه پایه و اساس موفقیت محسوب می گردد مرکبات درختانی حساس به دمای زیر صفر درجه و یخبندان هستند. سرمای صفر درجه سانتی گراد به برگ های مرکبات صدمه می زند.
مدیریت ابیاری و تغذیه گیاه:
گیاهانی که با مقادیر بهینه و متعادل عناصر غذایی رشد می کنند می توانند دماهای پایین را بهتـر تحمـل کنند و آسیب های ناشی از سرما در آنها خیلی سریع بهبود می یابد یک گیاه سالم نقطـه یخبنـدان پـای ین تری دارد همچنین گیاهانی که تحت تاثیر تنش خشکی قرار دارند قـدرت رشـد و تحمـل پـذیری کمتـری خواهد داشت بنابراین مدیریت تغذیه و ابیاری در باغات میـوه بایسـتی جـدی گرفتـه شـود .
مدیریت خاک:
با اجرای مدیریت خاک می توان میزان کاهش دمـای هـوا و خطـر وقـوع یـخ بنـدان را تـا حدودی کاهش داد. برای تامین حداکثر حفاظت ممکن، خاک بایستی مرطوب ،عاری از علفهای هرز و گیـاه پوششی باشد مبارزه با علف های هرز همراه با رطوبت مناسب در زیر گیاه یک میکروکلایمی گـرم تـر را بـه وجود می آورد و به کاهش آسیب حاصل از سرما کمک می کند.
استفاده از بخاری ها (پلارها)ی باغی:
تشعشع حرارتی به وسیله اندام های گیاه که مستقیماً در معرض میدان عمل بخاری ها قرار دارند جـذب می شوند، تاثیر تشعشع حرارتی به نسبت معکوس با مربع فاصله کم می شود لذا بهتر است که تعداد زیادی بخاری با شعله کم بسوزد تا از تعداد کم با شعله قوی استفاده گـردد.
-استفاده از آبیاری بارانی:
آب زمانی که یخ می زند مقداری گرما آزاد می کند و باعث گرم شدن باغ می شود از طرف دیگر وقتـی کـه آب روی جوانه یخ می زند همانند عایقی عمل کرده و مانع از پایین رفتن دمای آن به زیر صـفر درجـه مـی شود معمولا به ازای ۵/۲ میلیمتر آبیاری بارانی می توان ۳ درجه سانتی گراد دما را افزایش داد در این روش آبیاری میزان مصرف آب بالا نیست و با کمیت ۱۲۵۰۰ لیتر آب در ساعت برای یک هکتار می توان گیاهـانئ مورد نظر را در شب های یخبندان ۴-۵ درجه سانتیگراد حفاظت کرد.
اقدامات لازم پس از سرمازدگی درختان میوه:
قسمت های آسیب دیده و خشک شده بعد از تشخیص باید کاملا قطع شوند تا به کانون آفات و بیماری ها مبدل نگردند. بافت چوبی آسیب دیده را می توان از تغییر رنگ لایه کـامبیوم (بافـت هـدایت کننـده مـواد غذایی ) زیر پوست درخت که به رنگ سیاه یا قهوه ای در می آید تشخیص داد. برای تعیین دقیق قسـمت های خسارت زده و قطع آن ها باید حداقل چند ماه صبر نمود بنابراین قبل از شـروع فصـل رشـد از هـرس خودداری نمود و با مشخص شدن عمق آسیب( بر حسب خشـکیدگی و پیشـروی سـرمازدگی ) در شـاخه ، اسکلت درخت را احیا نمود
