سبزی چیست؟چگونه سبزی کاری کنیم؟
سبزی به قسمتهای مختلف قابل خوردن گیاهان علفی یکساله، دو ساله یا چند ساله اعم از برگ، دمبرگ، ساقه، میوه، گل و یا قسمتهای زیرزمینی آنها اطلاق میگردد بنابراین سبزیکاری عبارت از تولید گیاهانی است که به منظور استفاده از
قسمتهای مختلف آنها جهت تغذیه انسان کشت میگردند.
محدودیتها و مشکلات موجود در تهیه و تولید سبزی عبارتند از:
*بالابودن درصد آب،
*کار زیاد برای تولید و حمل و نقل،
*فساد سریع در حین حمل و نقل و ذخیره در انبار.
تولید سبزی
الف- سبزی کاری در منزل(سبزی کاری در حیاط ،سبزی کاری در باغچه،سبزی کاری در پشت بام)
این نوع سبزی کاری در زمانهای قدیم بسیار متداول بوده ولی تراکم جمعیت در شهرها و زندگی در خانه های کوچک شرایط این نوع تولید را محدود ساخته است با وجود این در صورت امکان و صرف کمی وقت میتوان مقداری سبزی هر چند اندک
را در خانه پرورش داد.
سبزی کاری در خانه دارای مزایای فراوانی است:
سبزی تازه به مصرف رسیده و هر زمان که بدان نیاز باشد در دسترس ما قرار خواهد گرفت، علیرغم عرضه سریع به بازار، مقداری از ارزش غذایی و شادابی آن تا رسیدن به بازار کاهش خواهدیافت، مثلًا برگهای بیرونی کاهو و کلم با وجود
اینکه حاوی مقدار زیادی ویتامین و مواد معدنی هستند، به علت پژمردهشدن در راه عرضه به بازار به وسیله فروشندهها جدا و به دور انداخته میشوند. مثال دیگر گوجه فرنگی است. چنانچه میوه کاملًا رسیده از بوته جدا شود طعم بسیار مطلوبی دارد در حالی که عمل برداشت و عرضه به بازار لزومًا قبل از رسیدن کامل میوه صورت گرفته و در این حالت طعم واقعی را نخواهدداشت. در صورتی که رسیده برداشت شود میوه تا رسیدن به بازار ترک خورده و پلاسیده میگردد.
از مزایای دیگر پرورش سبزی در خانه ارزانی آن میباشد که با محاسبه پولی که برای خرید بذر، کود، آب و… پرداخت میشود در مقایسه با قیمت سبزی موجود در بازار به این مزیت میتوان پی برد. علاوه بر اینها پرورش سبزی میتواند به عنوان یک سرگرمی سالم و لذت بخش برای اوقات بیکاری به حساب آید. برای شروع کار بهتر است به کاشت سبزیهایی مانند سبزیهای برگی )سبزی خوردن(، هویج، کاهو، بامیه، شلغم که پرورش آنها آسانتر است مبادرت نمود.
انتخاب نوع سبزی و مقدار آن بستگی به محل، وسعت زمین مورد نظردارد.
در صورتی که زمین مورد نظر وسعت کافی نداشته باشد بهتر است اقدام به کاشت سبزیجاتی گردد که مقدار زیادی محصول در واحد سطح و در فاصله زمانی کوتاهی تولید میکنند )ریحان، شاهی، نعناع، تربچه، پیازچه،گوج فرنگی(. در صورت وسیعتربودن زمین کشت کاهو، کلم گل، کلم برگ، هویج،لوبیا و نخود سبز توصیه میگردد.
کاشت، داشت و برداشت سبزی:
در صورت وجود محدودیت ریشه درختان میتوان یک صفحه فلزی در کنار ریشه درخت قرار داد و از نفوذ آن به محوطه سبزیکاری جلوگیری نمود.
مسأله دیگری که در پرورش سبزی در خانه ممکن است پیش آید کمبود نور خورشید است که در این صورت کشت را میتوان به سبزیهای برگی و ریشهای مانند کاهو، کلم برگ، اسفناج، جعفری، هویج، چغندر، تربچه و شلغم که به سایه
مقاوم هستند، محدود نمود. در مورد طرز کاشت سبزیها بایستی دقت کرد که ردیفها شرقی-غربی بوده و برای جلوگیری از سایهانداختن آنها بر روی یکدیگر گیاهان بلندتر در قسمت شمالی قرار داده شوند.
چگونه میتوان در سطح کم، سبزی بیشتری پرورش داد؟
شرقیها به ویژه ژاپنیها را شاید بتوان بهترین پرورشدهندگان گیاه در فضای کم دانست. مهمترین و ساده ترین وسیله در زمینه سبزی کاری استفاده از داربست میباشد که میتواند به اشکال مختلف تهیه و مورد استفاده قرار گیرد. مواد سازنده آن راغالبًا نی، خیزران، سیم، توری سیمی، طناب، نخ پالستیکی و غیره تشکیل میدهند. استفاده از این روش به ویژه در مورد سبزیهای پیچنده )خیار و لوبیا( که احتیاج به فضای بیشتری برای رشد دارند کاملًا مناسب میباشد.
از طرف دیگر استفاده از داربست در پرورش گیاه به سبب برقراری جریان هوای بیشتر در اطراف نبات، باعث کاهش بروز امراض خواهدشد. در صورت نداشتن زمین برای کاشت سبزی میتوان سبزیها را در گلدانهای بزرگ، جعبه های چوبی، سطلهای پلاستیکی،گلدانهای آویزی و یا حتی با قراردادن خاک در کیسه های پلاستیکی کشت نمود.
ب- سبزی کاری و رفع نیازهای محلی
ج – سبزی کاری در سطح وسیع
د – سبزی کاری برای تهیه رب، سبزی خشک، کنسرو، سبزی یخزده، ترشی،
شور و…
ه -سبزی کاری خارج از فصل
تهیه سبزی با استفاده از حرارت مصنوعی )گلخانه و شاسی( و یا حفاظت از سرما )پوشاندن سبزی با پالستیک یا کشت در شاسی سرد( در مناطق مساعد. نبود شرایط رشد پارهای از سبزیجات در زمان معینی از سال و از طرف دیگر
وجود تقاضای فراوان در آن ایام عامل مؤثری در تشویق و گرایش کشتکاران به پرورش این نوع محصول از طریق ایجاد شرایط مصنوعی رشد میباشد. بدیهی است که هزینه کار و در نتیجه قیمت محصول عرضهشده به بازار نیز در اینگونه
موارد باال خواهدبود.
در سبزی کاری سبزیجات از نظر دمایی به دو گروه تقسیم میشود
۱ -سبزیجات فصل گرم:
گروه اول: سبزیجاتی که به گرما مقاومت زیادی داشته و به سرما بسیار حساس میباشند تا جایی که در اثر سرما سریعًا از بین میروند، بذور این سبزیها برای جوانه زدن احتیاج به گرما دارند. )۱۰ تا ۱۵ درجه سانتیگراد(. در ۳۰ تا ۳۵ درجه
سانتیگراد بیشترین رشد و بهترین محصول را خواهندداشت. سبزیهای این گروه عبارتند از: خیار، بادمجان، بامیه، کدو مسمایی، طالبی، هندوانه، فلفل، ماش، لوبیا چشمبلبلی.
۲-سبزیجات فصل سرد:
گروه دوم: سبزیجات فصل سرد که به گرمای زیاد حساس بوده و سرما را تا حدی تحمل مینمایند. زمان مناسب کشت این نوع سبزیجات بعد از رفع خطر یخبندان میباشد مانند لوبیا سبز، گوجه فرنگی، سیبزمینی شیرین. بخش خوراکی
سبزیجات فصل گرم به استثنای سیبزمینی شیرین میوه یا دانه آنها میباشد. در صورتی که در سبزیهای فصل خنک بیشتر برگ، ساقه، بخشهای زیرزمینی و به طور کلی بخشهای رویشی آنها خوراکی است )به غیر از نخودفرنگی، باقالا
ویژگی سبزیجات فصل خنک:
این سبزیها تا حدودی به یخبندان و سرما مقاوم بوده و بذر آنها در حرارتهای کم )۴-۳ درجه سانتیگراد( جوانه زده و قادر به تحمل گرما نمیباشند. در ۳۰-۲۰ درجه سانتیگراد رشد خوبی دارند و از نظر مقاومت به سرما به دو گروه تقسیم میشوند:
گروه اول: این سبزیجات به سرما خیلی مقاوم بوده و گاهی حرارتهای زیر صفر را نیز تحمل مینمایند )مارچوبه چندین درجه زیر صفر را نیز تحمل مینماید( از این گروه سبزیهای زیر را میتوان نام برد: مارچوبه، تره فرنگی، کلم، پیاز،
نخودفرنگی، شلغم، کلم دکمهای، کلم قمری، اسفناج، تربچه، جعفری.
گروه دوم: مقاومت کمتری به سرما داشته و زمان کاشت آنها در مناطق گرم اواخر تابستان تا اوایل پاییز است، بذر این گروه سبزیجات در حرارتی بیش از گروه اول قادر به جوانهزدن است مانند چغندر لبویی، کلم برگ، کاهو، سیبزمینی، کرفس، هویج این نوع طبقه بندی مفید است ولی باید توجه داشت که حد فاصل مشخص و دقیقی بین گروههای مختلف در این نوع تقسیم بندی وجود ندارد. به عنوان مثال سبزیجاتی مانند چغندر لبویی، هویج و پیاز را با توجه به اینکه سبزیهای فصل خنک هستند قادر به تحمل هوای گرم بوده ولی تحت چنین شرایط محصولی با کیفیت غیر دلخواه تولید خواهندنمود. مورد دیگر سیب زمینی است که در این گروه قرار داشته ولی قادر به تحمل یخبندان نمیباشد. این نکته مهم را بایستی به خاطر داشت که حتی انواعمختلف یک محصول از نظر احتیاجات حرارتی اختلافات زیادی دارند.
طبقه بندی سبزیجات بر اساس عمر گیاه:
یک ساله )ریحان، تربچه، شاهی، کاهو(، دو ساله )کلم، هویج، اسفناج، چغندر(، چند ساله )مارچوبه، ریواس، آرتیشو(. این نوع تقسیم بندی در سبزیکاری کمتر مورد استفاده قرار میگیرد.
طبقه بندی بر اساس قسمتهای قابل استفاده گیاه:
۱ -سبزیهایی که ریشه خوراکی دارند )چغندر، هویج، تربچه و…( و یا غده آن مصرف میشود )پیاز، سیر و…(
۲ -سبزیهایی که ساقه خوراکی دارند )مارچوبه، سیبزمینی، کلم قمری، ریواس(
۳ -سبزیهایی که برگ خوراکی دارند )کلم، کرفس، کاهو، شوید، اسفناج، شاهی،
جعفری، نعناع، ترخان، مرزه، شنبلیله، کلم پیچ و کاسنی(
۴ -سبزیهایی که میوه خوراکی دارند:
* میوه نارس آنها خوراکی است )خیار، بامیه، نخود، کدو، ذرت شیرین(
* میوه رسیده آنها خوراکی است )بادمجان، خربزه، فلفل، گوجهفرنگی، هندوانه(
۵ -سبزیهایی که دانه خوراکی دارند )نخود فرنگی، لوبیا، باقال، ذرت باللی(
۶ -سبزیهایی که گل خوراکی دارند )کلم گل، کلم بروکلی، آرتیشو(
۷ -سبزیهایی که دانه غالف خوراکی دارند )لوبیا سبز(
نکات قابل توجه در شروع سبزی کاری
– انتخاب زمین مناسب:
(نوع خاک، حاصلخیزی، شوری و غیر)
چنانچه شروع کار در زمینی است که برای اولین بار کشت میشود خارج ساختن درخت همراه با ریشه درختچه و یا بوته های علف هرز ضروری میباشد. سوزاندن علفهای هرز سبب صدمه رسیدن و از بین رفتم میکروارگانیسمها و مواد آلی خاک میشود و توصیه میشود فقط به سوزاندن بوته های مبتلا به امراض و آفات اکتفا نمود در صورت وجود سنگ باید اقدام به خارج ساختن آنها از مزرعه نمود در غیر این صورت باعث اشکال و آسیب رساندن به وسایل مکانیکی خواهند شد.
در صورت شیب دار بودن زمین خطر فرسایش آبی وجود دارد و برای مبارزه با این وضع کاشت سبزی به طریق تراس بندی و ردیفی توصیه میگردد و استفاده از مالچ )پوشاندن زمین به وسیله مواد مختلف مانند کاه، خاک اره، برگهای پوسیده، کاغذ و..( و دادن شیب تراس از جلو به عقب نیز میتواند در جلوگیری از فرسایش خاک مؤثر باشد.
شرایط آب و هوایی محل):
میزان بارندگی، حرارت، رطوبت، سرعت و جهت باد و غیره( در مورد میزان بارندگی و حرارت محیط میتوان از آمار هواشناسی استفاده کرد، در صورت وجود باد در منطقه استفاده از انواع بادشکن همانطور که قبلًا گفته شد ضروری میباشد زیرا وزش بادهای شدید باعث پاره شدن و شکستن برگها شده و محل آسیب دیده شرایط مناسبی را برای حمله امراض و آفات فراهم میسازد به علاوه باد باعث تشدید تبخیر در گیاه نیز میگردد. صدمه زدن به ریشه
سبزی، انداختن بوته های گوجه فرنگی، فلفل و بامیه و.. و فرسایش خاک از دیگر خسارات باد میباشد.
